Biesbosch.nu

Nieuwsbrief maart 2004

 

Copyrights: John van den Heuvel / www.stockburo.nl  Zeehonden in de Biesbosch

‘It’s a beautiful day’ zingt Freddy Mercury terwijl we kijken naar een zeehondje dat voorthobbelt over een zandplaat. Schuchter blikt het dier in de camera en ver
tedert daarmee tienduizenden mensen (zelfs in verwarring heeft een zeehond nog een troetelbekkie). Nogmaals polst de zeehond de cameraman en je ziet hem denken 'zo snel mogelijk naar de vloedlijn'. 

We kijken naar een televisiereclame van een grote natuurbeschermingorganisatie. De zeehond is al jaren het 'haasje' als het gaat om ledenwerving door goed bedoelde doelgroepbehartigers. Een lief smoeltje in een zacht lobberig velletje gecombineerd met een aandoenlijk voortbewegen steelt menig hart. 
Dat is ooit wel eens anders geweest...

      Tijdens het feestmaal werden er twaalf
                               zeehonden en bruinvissen opgediend

                                             

We schrijven 1619 als de rentmeester van het Bergse Veld het beu is en twee zeehondenjagers aanstelt. Jan Willemsz en Willem Jansz moeten samen de schade gaan beperken die de zeehonden toebrengen aan het visgerei.

'Steekvisserij' voor Geertruidenberg (Bergse Veld)Op het Bergse Veld (een oude naam voor de Biesbosch) stonden destijds veel zogenaamde steken, sommige van wel 300 meter lang. Steken zijn een soort schuttingen van wilgentenen die rechtop in het water werden gezet en waaraan fuiken en netten werden bevestigd. De zalm die er toen in grote getale voorkwamen, werd langs de steken de netten in geleid. 
De in de netten gevangen vis was echter een gemakkelijke prooi voor zeehonden. Nu zal het verorberen van die paar visjes (hoewel 5-7kg. per dag/per zeehond ) niet het probleem geweest zijn maar een zeehond die probeerde de vis uit de fuiken te halen bracht ontegenzeggelijk grote schade toe aan het visgerei. 

Of naast de schade aan het visgerei ook de vraag naar bont of zeehondenvlees een reden is geweest tot het aanstellen van de jagers is moeilijk te zeggen.
 
Oliver Goldsmith schrijft hierover in ‘De geschiedenis van de wereld der natuur uit 1774' het volgende; 
De zeehond wordt bejaagd om zijn huid en om de olie die zijn vet bevat. De eerste is bijzonder nuttig voor het maken van koffers, jassen en andere zaken. Het vlees van dit dier verscheen vroeger op de gedekte tafels van de hogere standen. Tijdens een feestmaal dat aartsbisschop Nevell gaf voor Edward de vierde werden er twaalf zeehonden en bruinvissen opgediend...'. 

Misschien kende men rond de Biesbosch wel zeehondrecepten van de walvisvaarders waarvan er in de 17de eeuw een aantal Dordrecht als thuishaven hadden. Als er al zeehondenvlees gegeten werd, belandde dit waarschijnlijk ook hier op de tafels van de 'nobele heren'.

                               Dertig stuivers per 
                                            geschoten zeehond        


Copyrights: John van den Heuvel / www.stockburo.nl Een ander bewijs voor de aanwezigheid van zeehonden is de naam van een zandplaat nabij het Bergse veld. Deze kreeg in de zeventiende eeuw de naam ‘zeehondenplaat’. Het is niet ondenkbaar dat vanaf deze plaat de zeehonden hun strooptochten richting de vissteken ondernamen. 

Uit oude rekeningen blijkt verder dat er in 1616 door zeven vissers 12 stuks zeehonden aan wal werden gebracht. In het jaar 1619 ontvingen Jan Willemsz en Willem Jansz samen een bedrag van 150 gulden en daar bovenop per geschoten zeehond nog eens dertig stuivers. Verder blijkt dat er in de periode 1632 tot 1677 met tussenposen verschillende zeehondenjagers worden aangesteld. De geregistreerde vangsten blijven echter beperkt tot een dozijn per jaar. 
Van grootschalige jacht op zeehonden is voor zover bekend in de Biesbosch nooit sprake geweest.

Zeehondenmeldingen in en rondom de Biesbosch

Tot in de twintigste eeuw konden de zeehonden zonder veel problemen het huidige Biesboschgebied bereiken. Van Deltawetwerken had nog niemand gehoord en zeewater stroomde door de getijdenwerking diep het land in. Hierdoor konden niet alleen zeehonden maar ook bruinvissen onbelemmerd tot ver in het binnenland doordringen.

Hoe ver ze hierbij soms de rivieren op zwommen blijkt uit dit krantenbericht uit 1853;

Algemeen Handelsblad van 17-02-1853:
‘Gorichem, 15 februari. Als eene groote bijzonderheid kunnen wij vermelden, dat gisteren hier voor de stad op de rivier een bruinvisch gezien is, waarop men gedurende den geheelen dag jagt gemaakt heeft, zonder hem te kunnen vangen. Niemand herinnert zich zoodanig eenen visch zoo hoog op de rivier gezien te hebben. Ook wil men voor eenige dagen op de Maas bij Veen eenen zeehond hebben gezien. Men kon echter niet gissen door welke oorzaak dieren zich zoover opwaarts begeven hebben.'
Op 21-02-1853 meldt het nieuwsblad vervolgens:
'Gorichem, 18 februari. De bruinvisch, voor eenige dagen hier voor de stad in de rivier gezien, is gisteren te Hardinxfeld gevangen.' 

Copyrights: John van den Heuvel / www.stockburo.nl Ook in de vorige eeuw kwamen er nog regelmatig meldingen voor:
1948: Verhey/Lebret: 'De zeehond komt zo nu en dan ten oosten van de Moerdijkbruggen en verschijnt dan soms in het Gat van de Vissen.'
1942: Lebret: 'Minder algemeen komen ze op de Nieuwe Merwede en vertonen zich dan bij de Kop van ’t Land  of zwemmen de Ottersluis door en komen op het Wantij.
(Van Brakel).'
1948, 17-07: Dordrechts Nieuwsblad: 'ze komen tot Gorcum of nog hogerop.'
In 1952 meldt H.A. Schonhage in het boekje ‘Tussen Merwede en Amer’
'Tot op het Hollands Diep komen ze op de platen bij eb voor, hogerop zijn het steeds verdwaalde exemplaren. Tot Werkendam en Woudrichem toe zijn ze op zulke dwaaltochten gesignaleerd.'

Een curieus verhaal is dat van de rechtopstaande monsters. Eind jaren twintig van de vorige eeuw kwamen twee Hardinxveldse vissers aan wal met de schrik in hun benen. Ze hadden een zwart monster zien opduiken naast hun boot. Twee weken later zagen verschillende vissers 12 monsters rechtop staan nabij de Moerdijk. Mogelijk zijn het orka's geweest die een stuk de rivier op waren gezwommen. Orka's richten zich regelmatig hoog uit het water op om de omgeving in de gaten te houden. Ook de grote rugvinnen kunnen voor monsters zijn aangezien.

Dat zeehonden in de 20ste eeuw nog steeds flink wat geld opbrachten blijkt uit een schrijven van A.C.V. van Bemmel in ‘De levende natuur’, januari 1956: 
'Opbrengst voor de beroepsjacht leveren in de eerste plaats de huiden die tussen de 25 en 30 gulden opbrengen, en daarnaast is de traan van betekenis die voor cosmetische doeleinden wordt gebruikt. De beroepsjagers bemachtigen tussen de 800 en 1200 huiden per jaar... De beroepsjagers alleen maken hieruit reeds minstens fl. 35.000,-- per jaar en daarbij komen dan bontwerkers e.d.' 
Let wel, Van Bemmel heeft het hierbij over de jacht op zeehonden voor de Zeeuwse en Zuid-Hollandse kust!

Nieuwe kansen voor de zeehond?

Copyrights: John van den Heuvel / www.stockburo.nlNa de afsluiting van de zeearmen konden de zeehonden de gebieden achter de dijken niet meer bereiken. Alleen bij het openen van de schuiven in de Haringvlietdam worden er sporadisch nog wel eens een paar gesignaleerd. De laatste melding dateert van 4 maart 2002: 'Een Gewone zeehond (Phoca vitulina) in prima conditie, zwom een tijdlang in de Biesbosch rond. Met een gewijzigd spuibeleid van de Haringvlietsluizen (alias De Kier) in het vooruitzicht (2006) aangevuld met ambitieuze plannen voor het Haringvliet zullen we misschien wel meer van deze prachtige dieren richting de Biesbosch zien zwemmen.'

Het zal me dan wat waard zijn om een krantenbericht te lezen over zeehonden die de visnetten van Biesboschvissers leegroven. Een reclamespot met een naar de camera grijnzende zeehond die om een compensatie voor hun kapotte netten vraagt, wil ik met veel plezier helpen financieren.

Tekst: Henk van de Graaf
Foto's: John van den Heuvel, www.stockbureau.nl


Bronvermelding:
P.J.M. Martens: De vissers van het Bergse Veld.
Artikel Algemeen Handelsblad:
Privé-archief Valentina Wikaart.

© www.biesbosch.nu
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder de toestemming van
www.biesbosch.nu

Copyrights: www.stockburo.nl