Biesbosch.nu

Magazine september/oktober 2006

 

sluit het venster om terug te gaan naar het magazine

De Tielse kroniek (Een tijdsbeeld in schrift)           
Dijkdoorbraak. Copyright Atlas van Stolk. nr.32648.    (Deel 2  De kroniek)
 
        
                       Henk van de Graaf


De kroniek
In de stad Tiel ligt een document, een oude kroniek uit de 15de en 16de eeuw. De Tielse kroniek. Na de vertaling in 1978 vanuit het Latijns naar het moderne Nederlands kan iedereen kennis nemen van de inhoud van dit unieke document. Beschrijvingen uit eerste hand van stormvloeden, epidemieën, (stads)branden, dijkdoorbraken en andere zaken maken dat de kroniek soms leest als een spannend boek.
Hoewel veel van de gebeurtenissen gesitueerd zijn in de omgeving van de dorpen Tiel en IJzendoorn aan de rivier de Waal, moeten de bewoners van de dorpen rond De Biesbosch regelmatig hetzelfde hebben doorstaan.
In een vijftal artikelen zullen we aan de hand van de kroniek trachten u een beeld te geven van de strijd tegen de elementen die de 16de-eeuwse 'riviermensen' bijna dagelijks bezig hield. In dit tweede deel meer over de kroniek zelf.

De Tielse kroniek (deel 2: de kroniek)
Een geschiedenis van de lage landen van de volksverhuizingen tot het midden van de vijftiende eeuw met een vervolg over de jaren 1552 - 1566.

De kroniek is het product van nijvere verzamelarbeid en van overschrijfwerk uit reeds bekende oude bronnen. De eerste vijf delen behandelen de toen bekende wereld, de klassieke oudheid en de Middeleeuwen.
Het zesde, en tevens omvangrijkste boek, de Chronicon Tielense is echter origineler.
Naast bekende teksten bevat ze ook informatie uit oorkonden, mondelinge overleveringen en eigen waarnemingen. Het gaat in grote lijnen over de bisschoppen van Utrecht, de graven van Holland en van Gelre en over allerlei gebeurtenissen in de Lage Landen in de 15de eeuw.

Het begrip 'Lage Landen' duikt hier overigens voor het eerst op en daarmee is de auteur de eerste in de geschiedenis die zo trefzeker wist te benamen, dat wat later Nederland genoemd zou worden.

Het is onbekend waar de kroniek zich in de 16de eeuw bevond.
In de 17de duikt het ineens op en na wat omzwervingen komt het in 1768 in het bezit van Johan Diederik van Leeuwen. Hij laat in 1789 een transcriptie maken van het zesde boek en de 16de-eeuwse continuatie. Op 21 april 1845 schenkt de kleinzoon van Van Leeuwen een kist bevattende 'eene verzameling geschriften' aan de stad Tiel. Vanaf dat moment zou de kroniek in bezit blijven van deze gemeente.
 

Overstroming nabij Heusden. Copyright Atlas van Stolk.
Gezicht vanaf het Bergsche Veld in het land van Heusden, aan de Doversche sluis, in de overstrooming, den 15den Nov. 1775. Atlas van Stolk.

Het handschrift
De kroniek bestaat (keurig ingebonden) uit drie oorspronkelijke zelfstandige delen, die op verschillende momenten zijn geschreven.
- zes boeken wereldkroniek (waarvan het zesde het eigenlijke 'Chronicon Tielense' genoemd kan worden).
Dit gedeelte is door een anoniem auteur uit Tiel samengesteld en in de periode tussen 1450 en 1455 op schrift gesteld.
- het tweede gedeelte is een zestiende-eeuwse continuatie met beschrijvingen van, naar alle zekerheid de Tielse pastoor Peter van Teeffelen. Het betreft de jaren 1552 - 1566.
- het derde gedeelte vormt een topografische beschrijving van het Heilige Land van de schrijver van de wereldkroniek en op schrift gesteld rond 1450.

Het handschrift is met regelmatige hand achter elkaar doorgeschreven met een minimum aan correcties, een netversie dus. Alle hoofdstuktitels onderstreepte de auteur met rode inkt. Hij plaatst verwijzingen in de kantlijn en laat stukken blanco voor nieuwe informatie of aanvullingen. Hij wist blijkbaar hoe het geheel er uiteindelijk uit moest gaan zien. Toch zou hij er niet in slagen zijn 'levenswerk' te voltooien.

Wordt vervolgd.
De volgende keer gaan we op zoek naar de auteur van de kroniek.

Tekst: Henk van de Graaf
Bronnen: De Tielse kroniek, Jan Kuys, Leontien de Leeuw, Valentijn Paquay en Remi van Schaik, Uitgeverij Verloren, 1983.
Afbeeldingen: Copyright Atlas van Stolk

 

sluit het venster om terug te gaan naar het magazine

Niets uit deze pagina mag worden gepubliceerd zonder toestemming van de auteur(s).
Ongevraagd gebruik van andermans beeldmateriaal is strafbaar.
2006 © Biesbosch.nu