Terug naar de inhoudsopgave

Interview met Sjako van de Merwe 
                    (schaapsherder in De Biesbosch)

Sjako van de Merwe is in 1961 geboren te Dordrecht en is dus een echte 'schapenkop'. Als kind was hij langs de rivier de Nieuwe Merwede te vinden waar hij met vriendjes naar hartelust ging spelen in de oude griendenpercelen die er buitendijks lagen.

Na de VWO had hij het plan om boswachter worden maar dat werd hem al snel uit zijn hoofd gepraat. Er zou geen toekomst in dat vak zitten en het betaalde ook nog eens slecht. Dus rolde Sjako maar de horeca in waar hij begon als leerling-kok en in 20 jaar tijd van Wantijpavilioen tot Hotel New York zou werken. Met deze ervaring op zak begon hij in 1993 samen met zijn vrouw Edith Klein het restaurant 'De Kop van 't Land. Een nieuw concept met een eigen kijk op vegetarisch eten uit eigen moestuin. Het bleek een groot succes.
In 2000 werd Sjako gedwongen om te stoppen met werken. Hij had zich naast het drukke bestaan in het restaurant ook bekommerd om de projecten Watertoren, Dubbeldam en Stichting buitenzorg. Dat was iets te veel van het goede en een onbekend virus maakte een eind aan alle ambities. Toen de ziekte was overwonnen zette hij zich weer in voor beide projecten. De horeca zei hij vaarwel. Sjako ging terug naar waar zijn hart altijd al had gelegen. Het buiten zijn.

Tijdens een vakantie in Spanje zag hij kuddes schapen lopen die, net buiten de toeristenplaatsen, werden gehoed door herders. 'Waarom zou dat niet op het Eiland van Dordrecht kunnen' dacht hij en samen met Huug Hagoort (die reeds ervaring had opgedaan met 400 geiten waarvan de producten op de locale markt werden afgezet) kreeg het idee gestalte. Samen hebben ze nu 65 Schoonebekers en de eerste opdracht voor begrazing op zak. Tijd dus voor een paar vragen aan een veelzijdig 'buitenmens'.

Interview

Wat heb jij met De Biesbosch?
Ik wilde van jongs af aan al veel buiten zijn. Behalve het vak biologie had ik niet zoveel op met leren. Ik was het liefst buiten en op de grienden aan de Nieuwe Merwede kon ik deze behoefte bevredigen. Ik heb De Biesbosch leren waarderen als een gebied met enorm veel dynamiek. De prachtige wisselingen van de seizoenen, de verschillende (soms extreme) waterstanden waardoor er altijd veranderende omstandigheden zijn.
Neem deze week; wij wonen in een oude zalmkeet aan de Ottersluis en het water van de Kikvorskil naast ons huis stond tegen de rand van de dijk rond de Otterpolder, een paar dagen later moest ik ons bootje echter weer van de keien halen door het extreme lage water. Er is altijd wat gaande in het gebied. Dynamisch en spannend.

Ervaar je er momenten van bijzondere schoonheid?
Vele. Een kleine rietkraag kan me al boeien. Het hoge gele riet waar in het najaar een lage zon in gouden stralen doorheen schijnt, de ruwe stoppels en het plotselinge vergezicht als het riet gesneden is en de groene kleuren van de nieuwe scheuten die er tussenuit tevoorschijn komen als het voorjaar zich aandient.

Nog steeds de wens om boswachter te worden?
Met de nieuwe schaapherderplannen ben ik eigenlijk waar ik wil zijn. Misschien dan wel geen boswachter maar wel een 'buitenmens'.

Was je als buitenmens eigenlijk wel op de juiste plek in de horeca?
Ach, het is een periode van mijn leven waarin ik ook veel plezier heb gehad maar toen ik in Hotel New York met een 40-tal koks aan de slag moest gaan kreeg ik wel het idee dat ik niet meer op het juiste pad zat. Ik had het gevoel dat het allemaal anders moest, kleinschaliger.

Jullie zijn in 1993 het restaurant/herberg 'De kop van 't Land' in Dordrecht begonnen. Een bijzonder vegetarisch restaurant met een eigen moestuin en een aantal kamers in de verhuur. Waar kwam dit idee vandaan?
In 1982 heb ik Edith Klein leren kennen. Zij was (en is nog steeds) op velerlei gebied een grote inspiratiebron voor mij, zo ook op het gebied van vegetarisme. In die tijd dacht men vaak dat een vegetarisch restaurant houten bankjes had waar je wortelen op ging zitten kauwen. We vonden dat we daar verandering in moesten brengen; culinaire maaltijden met goede vleesvervanging, mooie desserts en goede wijn.

En... werd het wat?
Ja, vanaf de start liep het zeer goed. We hadden twee keer op een avond vol kunnen zitten.

Waarom ben je er dan na 8 jaar (2000) al mee gestopt?
Wij werkten samen 11 uur per dag. Ik had gedacht het 'buitenmens' in mij te kunnen bevredigen met het bijhouden van de moestuin die we voor onze eigen gerechten hadden aangelegd. Na een aantal jaren hard werken bleek hier echter helemaal geen tijd voor te zijn. Ik kon geen 'buitenmens' zijn. Toen ik me vanuit ideologische 
drijfveren ook nog ging inzetten voor twee projecten; stichting Buitenzorg, voor het behoud natuur, rust en ruimte op het eiland van Dordrecht en de Stichting Watertoren Buitenlust ging het fout. Teveel hooi op mijn vork. Door een onbekend virus kon ik mijn werkzaamheden niet meer voortzetten. Met 40 graden koorts was het op en over en liep ik drie weken over een dun draadje tussen leven en dood. Ik ben gaan beseffen dat je nare ziektes kan krijgen van teveel hooi op je vork nemen. Niet van te hard werken, maar wel als je de signalen van je lichaam niet opvolgt, dan gaat het een keer fout. 

Hoe ben je er weer bovenop gekomen?
Na een paar maanden rust heb ik de draad weer opgepakt en me weer voor de beide stichtingen ingezet. Met het restaurant ben ik gestopt. Het gaat nu weer prima met me. Ik ben 44 jaar en wil nu alleen nog 'buitenmens' zijn. Dat wilde ik immers van jongs af aan al. Edith is nog een paar jaar doorgegaan met het restaurant maar is er in 2004 ook mee gestopt en gidst nu op eigen houtje mensen door De Biesbosch. Zij is eigenlijk ook een 'buitenmens'.

Wat doet de Stichting Buitenzorg?
Het idee voor 'Buitenzorg' is ontstaan in ons restaurant toen we met een groepje mensen zaten te filosoferen over de plannen die er waren voor het volbouwen van de unieke buitengebieden die Dordrecht rijk is. Uiteindelijk hebben we de koppen bij elkaar gestoken en de Stichting opgericht. Het bleek al snel dat de meeste mensen geen idee hadden wat voor effecten de bebouwing had op de prachtige landelijke gebieden die Dordrecht al eeuwen bezit. Via eigen onderzoek konden wij aantonen dat een vinex woonwijk op die locatie niet nodig was. Een handtekeningenactie met 23.500 handtekeningen deed de rest.

Is de stichting nog steeds actief?
Ons politieke systeem geeft het probleem dat om de 4 jaar er weer een ander zit die alles weer anders wil doen. Zeker als er mensen komen met grootheidswaanzin. Meer en groter betekent niet altijd beter. Er zijn wel lange termijnvisies die een goede balans tussen wonen, werken en natuur voorstaan maar die gaan steeds weer op de schop als er weer een andere bestuurder komt. De stichting fungeert nog steeds als waakhond en dat is ook nodig. Het gebied wordt inmiddels weer bedreigt door plannen voor een golfterrein.

En de Watertoren van Dubbeldam?
Ook ontstaan na een brainstormsessie binnen Stichting Buitenzorg. We wilde naast het redden van de toren, die al jaren onbeheerd stond, het bijzondere gebouw als een soort baken laten fungeren; hier begint polder, hier betreed u het bijzondere buitengebied van Dordrecht. Daarnaast wilden we er landbouwproducten uit eigen omgeving promoten en afzetten zodat we niet alles van ver hoeven aan te slepen. In de verbouwde toren konden zich daarnaast bedrijfjes vestigen met een ecologische grondslag. We hadden een moeilijke start door de neergaande economie en omdat de bouw aanmerkelijk meer bleek te kosten dan begroot. Omdat er geen ondernemer te vinden was voor de verswinkel heb ik dat tijdelijk op me genomen samen met Stichting Syndion die dagbesteding verzorgt voor verstandelijk gehandicapten. Met de toren gaat het nu prima en ik ben nog bestuurslid van de stichting.

En de plannen voor schaapsherder?
Ja, schaapsherder. Tot eind 18de eeuw waren er op het Eiland van Dordrecht schaapsherders actief. Pas na de uitvinding van het prikkeldraad in 1880 kwam hier verandering in. De komst van het prikkeldraad zorgde voor een ware revolutie in de landbouw/veeteelt. Men hoefde niet langer de dieren te 'bewaken'. Een simpel draadje met wat paaltjes volstond en zorgde ervoor dat niet alleen veel herders verdwenen maar dat ook het landschap drastisch veranderde omdat de als afscheiding dienende, maar arbeidsintensieve houtwallen langzaamaan verdwenen.

Waarom ga je schapen hoeden en geen paarden of de tegenwoordig populaire hooglanders?
Dat heeft met het dynamische van schapen hoeden te maken. Ik moet in samenwerking met de hond en de schapen aan de slag. Er is altijd wel actie. Komt deze niet van de schapen of de hond zelf dan zijn er altijd wel externe factoren die voor actie zorgen.

Hoe reageren mensen op het idee van schaapsherder in Dordrecht?
Tweeledig; aan de ene kant zijn er mensen die het romantisch en nostalgisch vinden terwijl anderen het meer iets vinden voor de heidegebieden. Zoals gezegd is schaapsherder een vak wat tot zo'n honderd jaar geleden ook in Dordrecht werd beoefend.

Met wat voor schapen wil je op pad gaan?
Met Schoonebekers. Je moet schapen hebben die nog kuddegedrag vertonen. Het is een landras, een soort oerschaap. Je ziet tegenwoordig bijna alleen maar productierassen maar die kunnen niet ver meer lopen en zijn hun kuddegedrag kwijtgeraakt. De inzet is naast begrazing, het verschralen van de grond in en nabij natuurgebieden waardoor er een andere soort vegetatie ontstaat. Meer diversiteit in flora geeft andere insecten waar weer andere vogels van profiteren enzovoort. Daarnaast heeft herderen een educatief-, recreatief-, en natuurhistorische waarde. Als mogelijke opdrachtgevers zien we b.v. Staatsbosbeheer, het waterschap en Recreatieschap de Hollandsche Biesbosch, maar een ieder die zich kan inleven in de terugkeer van een schaapsherder op het Eiland van Dordrecht en in het bezit is van grasland kan bij ons terecht.

Hoe concreet zijn de plannen?
Het begrazingsseizoen van een herder loopt van maart tot november. Half maart ga ik woensdag t/m. zondag tussen 10.00 uur en 16.00 uur herderen op de dijken van de Hel- en Zuilespolder.

Wat is er eigenlijk voor nodig om herder te worden?
Niets, alleen maar schapen en toestemming om ergens te mogen hoeden. Daarnaast  een herderstaf, hond, hoed, knapzak en het gevoel van een 'buitenmens' natuurlijk.

Hoort daar ook geen baard bij?
Ja, eigenlijk wel maar dat vind Edith maar niks.

Voor meer informatie over de schapen en het herderen kunt u met Sjako bellen op telefoonnummer: 06-15 42 48 26.

Bewerking: Henk van de Graaf
Foto's: Sjako en Edith van de Merwe en www.stockburo.nl